[Estado español] Reformas Lexislativas do 2015 e o seu poder Disuasorio na Denuncia de Torturas e Malos Tratos

extraido de Abordaxe Revista

Ao igual que a noticia anterior, esta reflexión (que nos traducimos) ven recollida do Tokata e, tal como dixeramos ao final dela, está incluída no Informe da CPDT de 2014:
No último ano, asistimos a numerosas e profundas reformas do noso ordenamento xurídico. Varias delas, supuxeron unha volta de porca nas políticas represivas estatais, encamiñadas a un maior punitivismo e enfraquecemento das garantías procesuais en liñas xerais. Referímonos principalmente, á Lei Orgánica 1/2015, do 30 de marzo, pola que se modifica o Código penal, a Lei Orgánica 4/2015, do 30 de marzo, de Protección da Seguridade Cidadá (máis coñecida como Lei Mordaza) e a Lei 41/2015, do 5 de outubro, de modificación da Lei de Enxuizamento Criminal.

Aínda que a súa aprobación e entrada en vigor corresponden ao ano 2015, consideramos relevante incluír unha breve mención á afección que estas modificacións tiveron á hora de denunciar torturas e malos tratos; é por isto precisamente que se inclúe no presente informe, posto que a anunciación destas reformas, a imprecisa información que se veu dando desde os mass media e a incerteza polo contido final do texto, repercutiron na visibilización ou manifestación pública de feitos que constitúen malos tratos ou tratos inhumanos ou degradantes. Para entender en que medida inflúe a simple revelación de inminentes cambios lexislativos, recorrer á explicación da estratexia “globo-sonda”, facilita a tarefa. Seguramente esta é unha expresión coñecida por moita xente, pero quizá non todo o mundo comprende o seu alcance ou adoita relacionalo máis cunha manobra xornalística ou de márketing empresarial, que cunha técnica de comunicación de políticas públicas ou unha estratexia represiva.
Pois ben, ¿en que consiste a estratexia globo-sonda e como se encadra no ámbito de elaboración de novas normas xurídicas? A táctica resúmese en lanzar unha noticia (bulo ou esaxeración) como unha afirmación ou certeza, para sondar á opinión pública achega do éxito ou non dunha medida concreta. Así, publicítase progresivamente unha intención gobernativa para ir preparando o terreo e poder tranquilizar o descontento.

No caso das reformas lexislativas ás que arriba nos referimos, o Goberno envía unha mensaxe no que se seareiro a gravidade das penas ou a perda de dereitos que se pretende lexislar, coma se dun globo tratásese. Unha vez recollida a información (invariablemente negativa) das reaccións, o globo pícase, desmentindo a noticia, ou se desinfla a través das sucesivas emendas parlamentarias, mitigando as sancións e consecuentemente a alarma inicial, deixando así unha sensación de alivio ou resignación na poboación.
A través deste “experimento sociolóxico” ou primeira toma de contacto, o Goberno asegúrase minimizar o impacto das “malas noticias”, soltando corda (do globo) aos poucos, xa que se as medidas represoras chegasen de golpe, non serían tan facilmente aceptadas e atoparían certa oposición. Contrariamente, cando se dosifica a comunicación dos danos, é máis sinxelo que a recepción dos mesmos, co paso de tempo, púidose ir asimilando e ata *naturalizando. Cando chega unha información chocante ou preocupante e esta vaise docificando cos meses, quédanos a sensación de bo, “ao final non foi para tanto”, pero ata que se chegou ao final do proceso, a sociedade xa foi tomando precaucións para adaptarse ao que poida vir.
Atopamos un exemplo moi claro na Lei Mordaza, que é a modificación lexislativa que máis impacto tivo nos medios de comunicación. Desta forma, xa en decembro do ano 2014 puidemos ler en diversos titulares que anunciaban a aprobación da nova Lei de Protección da Seguridade Cidadá, creando confusión na poboación, pois deu pé a que gran parte da cidadanía pensase que xa entrara en vigor. Merecen mención especial as mensaxes sobre a prohibición de gravar a policías que se dicía que introducía a modificación da Lei Mordaza, que provocaron que no ano 2015, antes mesmo da súa entrada en vigor, a Audiencia Provincial de Madrid (Sentenza 355/2015, do 29 de abril de 2015) pronunciásese deixando claro que esta Lei non prohibía gravar a actuación policial; e que a Defensora do Pobo, un día antes da entrada en vigor da Lei (30/06/2015) emitise unha Nota Informativa con Recomendacións sobre a Lei de Seguridade Cidadá, incluíndo unha específica sobre este asunto cuxo obxectivo, segundo a propia Defensoría era “impedir sancións que puidesen menoscabar o dereito fundamental á información así como garantir a interpretación do precepto citado de maneira plenamente conforme coa Constitución e a xurisprudencia do Tribunal Constitucional”. Neste caso, a mensaxe que se transmitiu era falso, xa que a regulación da toma de fotografías a axentes da autoridade non variou, a diferenza é que agora a potestade para sancionar trasládase do Xuíz á Delegación de Goberno. Non se sanciona a toma de imaxes, senón “o uso non autorizado de imaxes ou datos persoais ou profesionais de autoridades ou membros das Forzas e Corpos de Seguridade que poida poñer en perigo a seguridade persoal ou familiar dos axentes, das instalacións protexidas ou en risco o éxito dunha operación”. Así pois, non existe ningunha limitación na captación de imaxes, senón no uso que se lle dea a estas, sempre que comprometan a seguridade dos axentes, a súa contorna ou o seu traballo. Exactamente igual que ocorría antes.
Como é obvio, a documentación de abusos policiais ou malos tratos, nin está sancionada, nin podería estalo, pois estaría contravindo o art. 259 da Lei de Enxuizamento Criminal, que establece o deber de obrigación de denuncia cando se presencie a perpetración dun delito, ademais de que supoñería a imposibilidade de acreditar os feitos, no caso de que finalmente producísese a denuncia. Con todo, a mensaxe que veu transmitindo durante todo o ano 2014 alertaba da prohibición de gravar a axentes da autoridade; e sendo os vídeos e fotografías o material que permitiu denunciar abusos policiais e conseguir condenas por eles, a difusión desta mensaxe redundou na convicción xeneralizada de imposibilidade de gravar ou fotografar, incluso unha actuación policial patentemente ilegal.
Outro exemplo de globo-sonda atopámolo no anteproxecto de reforma da Lei de Seguridade Cidadá, que recollía como infracción grave a “perturbación da orde nun acto de campaña electoral” que se sancionaría cunha multa entre 1.001 e 30.000 euros.
Con todo, na redacción final da Lei, este precepto eliminouse.
Tamén se dixo que a mesma sanción levarían as “ofensas ou ultraxes a España, ás comunidades autónomas e entidades locais ou ás súas institucións, símbolos, himnos ou emblemas, efectuadas por calquera medio”. De novo, leste é outro exemplo de noticia alarmante, que non se chegou a incluír no último texto aprobado pero que no tempo no que se divulgou, causou verdadeiro estupor.
Ademais, este tipo de globos “sonda” pode ser usado como ferramenta de ameaza ou amedrentamento polas propias FCSE. Así, por exemplo, durante o desaloxo do Gaztetxe Maison 13 de Bilbao, axentes da Ertzaintza e a Policía Local ameazaron con aplicar a nova Lei de Protección da Seguridade Cidadá a quen se concentraba á porta do inmoble, tendo que ser un avogado do movemento okupa alí presente quen tranquilizase a algunhas persoas informando que esa Lei nin estaba en vigor nin fora sequera discutida no Parlamento. Este tipo de situacións demóstrannos como a desinformación combinada co uso interesado dos mencionados globos sonda poden interferir nunha mobilización, amedrentar á poboación ou desanimar á presentación dunha denuncia.
Pola súa banda, a reforma da Lei de Enxuizamento Criminal, que viña anunciándose desde o ano 2014, introduce un límite de 6 e 18 meses á investigación dos delitos, sen destinar máis medios a que estes prazos poidan cumprirse. Isto provocou neste ano a reacción de asociacións de xuíces e fiscais de moi diversa índole, que pon de manifesto que estes prazos son insuficientes para a investigación de grandes causas (casos de corrupción), e nós sostemos que esta limitación de prazos de investigación redundará no arquivo de denuncias por malos tratos e torturas, xa de seu de difícil investigación polo lugar en que se producen (baixo custodia policial, sen testemuñas, etc.).
Desta maneira, explícase como a previsión das reformas, que se suavizaron parcialmente un ano despois, non só aplacou os ánimos en 2015 (posto que pensamos que aínda podería ser peor), senón que produciron un verdadeiro desasosego e inseguridade durante o 2014.
Ao desconcerto creado polo caos de informacións contrapostas, podemos engadir o sentimento de indefensión que produce o xeneral descoñecemento das leis, motivado pola dificultade de achegamento á linguaxe e conceptos técnicos, a vaguedade e ambigüidade na redacción e o escurantismo e falta de debate no proceso de aprobación das normas. A inseguridade xurídica e arbitrariedade xeran un gran temor e desconfianza, determinando a actuación das persoas, que á luz das reformas xurídicas, senten limitadas no exercicio dos seus dereitos e desamparadas ante a imposibilidade de facelos valer.
Desde a CPDT entendemos que esta situación de desinformación “pre-lexislativa” incidiu de forma directa durante os anos 2014 e 2015 tanto en que algunhas persoas deixasen de mobilizarse como, e isto é máis preocupante, en que decidisen non denunciar posibles irregularidades policiais ocorridas durante as mobilizacións. Devandito isto, tamén debemos recoñecer que nos é imposible cuantificar este tipo de feitos e o único que podemos é presentar estas reflexións respecto diso.