[Actualización con lendas en galego] “Desde a cela”.- En resposta a unha carcereira

(extraido de Abordaxe Revista)

Retocamos esta entrada con o vídeo “Desde a cela” (Curtametraxe de sensibilización sobre a situación nos cárceres), do que xa subiron as lendas en galego (tendes que clicar na rodiña dentada e en “legendas” escoller o galego):
Agora recollemos (e traducimos mantendo negriñas) da web do vídeo esta resposta da autora ao e-mail dunha carcereira (na web usan o termo “funcionaria de prisións”) que non cre que o noso sexa un compromiso serio e responsable; que non comparte a mensaxe; que non está de acordo con el.
Esta foi a resposta:

A verdade é que levo varios días querendo sentarme a escribirche, pero por sorte ou por azar non puiden facelo ata agora. Se me paro a pensalo poida que buscase escusas para non ter que facelo, para atrasar o momento ou que se eu, para evitar ter que lembrar o miserable que somos como especie. Agradezo moito que me enviases as túas valoracións e, se sonche sincera, esperábaas con impaciencia. Linas varias veces para saber como ou por onde empezar a escribir e, sen telo moi claro aínda, tomei a decisión de escribirche de todo corazón, sen máis. Esquecéndome das consideracións xurídicas ou sistemáticas, decidinme polas meramente humanas que, por desgraza, á súa vez, adoitan ser tamén as máis esquecidas.
Esta semana morreron dúas persoas en prisión. Poida que fosen máis, pero eu decateime de dous, que xa me parecen moitas. Diría que demasiadas, como sempre. Sempre son demasiadas, por poucas que poidan ser. A primeira desas mortes prodúcese nunha cela de illamento por incendio. Constará nas estatísticas como morte accidental, claro. Incrible. A segunda delas non é menos indignante e vén antecedida polo que decidimos reflectir no curto: torturas, inmovilizacións e a persistente negativa de asistir ao hospital; todo iso coa lexitimidade que o regulamento penal outorga a tales situacións pola necesidade de restablecer o correcto funcionamento do centro. Cláusula de impunidade onde as haxa. A súa nai Dolores conta o sucedido na seguinte ligazón. Convídoche a que o escoites 5 minutos desde o minuto 8. Fágoo co corazón encolleito e as tripas revoltas. Escoitar a esa nai é moito máis que desgarrador, pero por sorte lembreime antes de empezar a escribir que somos unha especie miserable. Xa deberiamos estar curados de espanto e, con todo, somos moitas as persoas que non nos afacemos a que iso suceda, que choramos con cada unha desas mortes, que nos afliximos con cada caso que se torna mediático na contorna anticarceraria polas irregularidades en que incorre. O día que deixemos de facelo, sinxelamente, estaremos mortos.

Son consciente de que o que reflectimos non é o día a día das 65.000 persoas que viven presas; de que eliximos unha realidade minoritaria para darlle difusión a un mundo con dificultades moi complexas; e de que o vídeo pode resultar molesto para as persoas que si que traballan co empeño e a ilusión de devolverlle unha segunda oportunidade a quen o necesita, entre as que altruísta e modestamente podería incluírme. Tampouco creo que esas persoas sexan a maioría ou a regra xeral aí dentro porque, nun sistema masificado que obriga á desatención máis que a atención, toda frustración profesional é pouca.
A megafonía avisaba a 15 deles para que fosen visitados pola psicóloga. ¿Que ía poder facer ela nunha hora con toda esa xente senón encher un mero formulario? Non me estraña que dimitan. En honra á súa vocación, eu tamén o faría, sobre todo se me dedicase ao ámbito sanitario. ¿Cantos médicos deixarían de exercer en prisión por unha mera cuestión de principios deontolóxicos? Arrepíame pensalo, aínda que máis me arrepía pensar nos que quedan, nos que empastillan e medican sen xeito nin dereito a persoas que, francamente, só necesitan amor. “O pan é o primeiro”, supoño que dirán. O pan, e todo o que poida acompañarlle. O pan sería perfectamente compatible coa excarceración dos enfermos terminais e o certo é que, por desgraza, a enfermidade terminal segue sendo a primeira causa de mortalidade en prisión, a pesar do previsto no regulamento penal. Lembro o estado de letargo en que nos recibían moitos deles cando entraba a intervir coa ONG (a cal, devandito sexa de paso, deixei por compracente). Pilulas a granel, medicación de contrabando, receitas a torto e a dereito, despersonalización, prisionización. Psicotrópicos legais para amansar ás feras: a maior fora de xogo, menor guerra darán. Non bastando con iso, non son poucas as persoas que ven privadas dun tratamento médico, aínda a risco de custarlles a vida. ¿Imaxinas por un momento como deben de sentirse as familias de quen padece Hepatites C? Aínda por riba ter a un ser querido en prisión, esas familias lidan e batallan contra unha administración que todo o pode, que todo deshumaniza e que todo o arrasa. Mentres, por suposto, a persoa hepática perde a vida. O certo é que morren; e non morren, matámolos. ¿Que consolo podemos darlle a cantas persoas non puideron despedirse de quen se despediu da vida encerrado entre formigón? O mero feito de tentalo, volve lembrarme que somos miserables.
A verdade é que a min tamén me molesta moito o contido do curto, non te enganarei: esnaquízame, desóllame, desármame. Tócame como poida tocarlle á nai que ve impotente o sufrimento do seu fillo; moléstame e dóeme coma se a súa dignidade fose a miña e, de feito, de todo corazón, creo de certo que o é. Non durmirei tranquila mentres haxa un só ser engaiolado, que lle imos a facer. Esa será a miña secuela e a miña virtude, supoño.
Cónstame que as persoas que queren cambiar o sistema desde dentro son moitas, ou quizais non tantas, pero sei que son, que existen, que as hai. En realidade estou convencida de que son unha minoría, de que a maioría simplemente afíxose a desempeñar o seu posto, tan mecánico e rutineiro como poida selo calquera outro. Imaxino situacións nas que, por nada do mundo, quixese estar na pel dos do teu corpo, pero doutra banda imaxino que non debe de ser difícil afacerse ás condicións laborais do cargo, a pesar dos recortes. Sei que aínda así, con todo, hai xente interesada no porvir de quen algún día serán postos en liberdade e, de non ser por iso, non creo que nunca puidésemos intercambiar impresións, aínda que sexa por este medio tan impersonal. Eu non estou a favor nin das xeralizacións nin dos prexuízos (o contrario impediume entregarme ao medio penal), polo que, nese sentido, sempre será un pracer poder poñer en común ideas, perspectivas e valoracións. Non obstante iso, imaxino que a boa vontade dalgunhas persoas non é suficiente; que non é óbice para que as situacións minoritarias, que contaminan e converten en noxenta toda a institución, sexan pasadas por alto. A nosa intención non foi a de ofender a ninguén, nin moito menos, senón a de dar a coñecer unha realidade que non por illada deixa de existir. Nós non queremos enganar a ninguén, sabemos que non reflectimos o día a día da xeralidade das persoas presas (así o indicamos no making off no que estamos a traballar) pero, á súa vez, sabemos tamén que recollemos a daquelas persoas que necesitan atención da forma máis urxente. Presos dispersados, illados, clasificados en FIES…: necesitan que se fale deles.
Por sorte (e por desgraza tamén, segundo mírese) a tortura física e o réxime de illamento son excepcionais con respecto á modalidade ordinaria na que adoitan executarse as penas privativas de liberdade, pero non por iso debe dárselles menor importancia. É moi grave que nun Estado que se di democrático, social e de dereito déanse estas situacións anacrónicas, inhumanas e indignas. Mentres tanto, o Tribunal de Estrasburgo e o Consello de Europa vannos sacando as cores; que é o de menos, pero que aí está. É o de menos porque o de máis é sempre o sufrimento da familia que lle pon a pel a eses informes e a esas sentenzas, pero non é un segredo que nos cárceres españois se tortura. Aí está o exsubdirector médico de Quatre Camins e os seus secuaces, entre moitas outras condenas que viron a luz; e as que non puideron chegar a facelo porque as probas, ao ser obtidas con obxectos prohibidos nos centros, foron declaradas nulas de pleno dereito. Nesa orde de ideas, e desde un ánimo conciliador máis que ofensivo, tampouco é secreto que parte do corpo ao que pertences é cómplice dos continuos trapicheos do intramuros. Tampouco será a regra xeral (quero pensar), pero a pouco que suceda, ¡xa sabes! Por un can que matei, matacans chamáronme. A implicación dalgúns funcionarios na compra-venda de elementos prohibidos é algo farto coñecido polas persoas de dentro, as familias de fóra e os xuíces de vixilancia penal, polo que neste sentido non creo descubrirche nada novo. “Don Luís tróuxome unha botella de Whisky e unha hamburguesa de McDonalds para celebrar o ano novo”, vai e dime.
A estas alturas da película non é sorpresa que o estar nunha situación de poder acaba corrompendo ás persoas. Por sorte non caen todas, nin moito menos, pero por desgraza todas conviven con ese risco e a propósito de que, se buscan a tentación, atoparana. Supoño que é un problema sen acusacións, de mera natureza humana ou que sei eu, do miserable que volvemos ser. Aí están as brigadas anti-droga da policía e os seus recorrentes condenados, que pouco teñen que ver coa cárcere pero que exemplifican á perfección o que veño dicindo. Aínda así, no medio penal temos á médico de Aranjuez e aos mafiosos do corazón de porco en Mallorca, entre unha infinidade de casos máis. Non entro xa a valorar as incontables chantaxes e abusos de poder que, sen ser constitutivos de delito, son tanto ou máis prexudiciais para as persoas de dentro como puidesen chegar a selo os penados xuridicamente. Mesmamente Alcalá-Meco ten antecedentes de funcionarios condenados por abusos sexuais, polo que o catálogo de irregularidades é, por desgraza, tan variado como abundante. Refiro casos concretos porque realmente existen; porque non é falar por falar; porque podes buscalos e porque atoparás mil máis se indagas respecto diso. O patrón repítese. Unha e outra vez. O abuso de poder e de autoridade é unha constante lexitimada e promovida pola propia estrutura do sistema penal, polo que a raíz do problema é difícil de atallar sen achar unha alternativa ás prisións; sen abolilas. Unha e outra vez, aínda que non sexa maioría; unha e outra vez, hai que denuncialo.
Non queremos ofender a quen de verdade poidan preocuparse polo porvir desas persoas, claro que non, oxalá houbese moitas máis, pero tratar de contribuír ás súas segundas oportunidades sen poñer de manifesto tales realidades é unha contradición en si mesma. Non hai máis cego que o que non quere ver: hai que depurar o sistema; a propósito de que é algo do todo imposible. Non errou demasiado o profesor Zimbardo ao extraer as conclusións do seu experimento no cárcere ficticio de Stanford: cando as persoas sométense a unha ideoloxía lexitimadora contando con apoio institucional, a personalidade individual desaparece en prol da conduta autoritaria que se espera delas. Parece que o patrón se repite en todos e cada un dos corpos con funcións atribuídas en materia de seguridade, ¡vaia sorte a nosa!
Mentres haxa autoridade, haberá abuso de poder e, por desgraza, non é difícil anticipar quen o pagará. Serán as mesmas persoas de sempre: as máis indefensas ou con menos recursos; as máis vulnerables; as máis próximas ao risco de exclusión social; as que xa foron excluídas. A verdade é que no seu conxunto, o sistema é un despropósito.
O espazo elixido para a rodaxe, ao que tamén facías mención, é o antigo cárcere de Segovia. Faise chamar antiga porque no ano 2000 a cidade inaugurou o centro penal que hai aberto na actualidade, pero en realidade a anterior estivo operativa ata o ano 2002, polo que nin é tan antiga, nin é unha recreación que nós levásemos a cabo. As historias que contan as súas paredes non son tan afastadas no tempo, por moito que difiera da fría infraestrutura macrocarceraria á que nos viñemos afacendo. De feito, o fin de semana pasado tiven a oportunidade de ver o vídeo con varias persoas que seguen vivindo dentro e, para a miña sorpresa e decepción, unha delas non facía máis que dicir o moito que ese sitio lembráballe á Modelo de Barcelona e a Jerez de la Frontera (dispersión aparte, claro).
Francamente, eu creo que fixemos un bo traballo. A mensaxe non é que nós podamos acabar coa tortura a golpe de carta, claro que non, oxalá puidésemos; pero si que podemos non perder de vista o moito que nos necesitan. Iso é o que queriamos dar a entender e, creo eu, iso é o que se está entendendo. Por sorte son moitas as persoas que xa se animaron a escribir e, por sorte tamén, moitos son os espazos que se ofreceron a acollernos para poder organizar debates e proxeccións públicas. Todo en conxunto vén reafirmar que, efectivamente, os cárceres necesitan visibilidade. A xente pídeo a berros: as familias ven desesperadas e desbordadas pola impotencia; as persoas de dentro ansían que se fale delas, que llas escoite, que se preste atención aos seus problemas, que non deixemos que esas paredes cóbrense nin unha soa vida máis. Non podemos deixar que esas paredes sigan cargándose á nosa xente; aos nosos pais e nais, aos nosos fillos e fillas, aos nosos irmáns e irmás, aos nosos seres queridos.
Aínda así, de optar por reflectir o día a día de quen vive sen altercados en segundo grao, creme, o sobrecollimento non fose menor, senón distinto. Despois de implicarme ata o punto de acoller na miña casa a quen non tiñan onde ir (coa imprudencia cega, recoñézoo, de dar acollida a persoas que nin sequera coñecía previamente…); despois de compartir comidas e ceas cunha infinidade de familias agradecidas pola atención dada aos seus respectivos fillos; despois de compartir centenares de cartas coas persoas de dentro; despois de encerrarme durante días con persoas que desenvolveron un trastorno agorafóbico por mor da súa estancia en prisión; despois de converterme no pano de bágoas de tantas e tantas almas desorientadas; despois de percorrer miles e miles de km (sen esaxerar, miles) para compartir unhas escasas horas de liberdade… chego á conclusión irrefutable de que non só doen os golpes.
Doe a soidade, o desarraigamento, o esquecemento. Doe ver como se enganchan á metadona persoas que, sen antecedentes de consumo algún, abócanse a ela por estar ben visto nas Xuntas de Tratamento (así as chaman). Doe ver como unha e outra vez son chantaxeados cos permisos, as progresións de grao e as celas de illamento. Doe saber que ata que non se descubra quen mete a droga no módulo, o pronunciamiento da Xunta será desfavorable. Doe saber que se gañan uns míseros días de liberdade á conta de pisar a dos seus compañeiros. Doe saber que hai rexistros, que hai cacheos, que hai ameazas. Doe saber que cada unha das cousas que faga quen estea no punto de mira, pode supoñerlle un parte, unha sanción, a retirada dos permisos, a incomunicación. Doe saber que moitos deles están a manter relacións amorosas con quen lles custodia; que iso lles prexudicará, que lles traerá problemas. Doe saber que non reciben as cartas, que son interceptadas, intervidas, perdidas. Doe saber que viven nunhas condicións máximas de sometemento, que a autonomía da súa vontade está completamente anulada, que viven sen o amor e o agarimo que tanto ben lles faría. Doe saber que o sábado ese neno volverá colgarse chorando dos barrotes que conducen ás salas do vis, que de novo volverá gritar que quere abrazar ao seu pai, que de novo volverei ver como el, que acaba de espertar á súa propia conciencia, está a pagar o cárcere co seu pai; que de novo volverá saír coa frustración do cristal, do non bico, do non abrazo, da pasarela en prantos. Doe saber que, de novo, somos unha especie miserable, por non falar do que doe rodearse de todas esas familias que, facendo sacrificios inhumanos, semana tras semana aparecen coas lentes de sol para ver aos seus seres queridos. Doe saber que as levarán faga o tempo que faga, porque non hai forma humana de simular a dor, de esconder os medos, de afacerse a esa rutina. Doe saber que a chamada se cortará automaticamente aos 5 minutos; que poida que mañá non chame; que poida que lle pasara algo. Doe saber que traballan 8 horas por 12 míseros euros ao día; que son man de obra barata; que as empresas se lucran cobrándose a súa dignidade. Doe saber que non estamos a construír futuro, que estamos ao destruír; que hai quen perderá boa parte da súa vida para acabar sendo deportados. Doe saber que moi poucos teñen asistencia legal; que as familias non poden permitirllo; que os de oficio non fan todo canto poderían. Doe saber que as cicatrices que atravesan os seus brazos quedarán para sempre; que esa marca lembraralles por e para sempre o moi miserables que un día sentiron; que non tiveron motivos para seguir respirando. Doe saber que hai quen, en contra da súa vontade, aproveita os seus permisos de saída para meter aos seus fillos nun avión que os levará alén do mundo; que hai quen presencia como os mesmos son dados en adopción a miles e miles de km sen poder facer nada por evitalo; que hai quen sae por 3 días e, a pesar da prohibición de abandonar o territorio da Comunidade Autónoma, teñen que cruzar o país de punta a punta para ir asinar onde o xuíz pídelle. Doe que as rendas sucédanse como métodos de represión sen ter que dar contas a ninguén; que se ille e dispérsese a quen decide non someterse á folla de ruta que outras persoas deseñaron para a súa vida e que as familias carezan do dereito para coñecer, do dereito á verdade. Doe saber que hai quen recibe picadas á forza, medicación imposta, letargo obrigatorio. Doe saber que non estamos a facer as cousas ben; que hai quen non teñen onde caerse mortos; que nolos estamos cargando; que lles estamos privando dun futuro mellor ou simplemente dun futuro; da súa familia, das súas ilusións, das súas oportunidades; que dous de cada tres persoas cumprindo condena volverán entrar en prisión. Doe saber que queren facernos crer que esa é a maneira de axudarlles e que, de feito, conségueno; doe que na rúa os cárceres sexan hoteis, que sexan sitios nos que debamos deixar que a xente podreza, que cada vez queiramos recorrer a elas máis e máis, que esas persoas déanse por perdidas, por irrecuperables, por indesexables. Doe que instaurásemos formalmente a cadea perpetua, aínda que na práctica nunca deixou de existir. Iso é o que doe, que sexamos o suficientemente ignorantes como para poder crer que o tratamento desas persoas pasa polo seu desarraigamento social e non por colmarlles de amor e agarimo.
É moi triste alegrarse de que, estando ao teléfono, un funcionario pregúnteche polo seu nome e non polo seu número. “Hai esperanza”, faiche crer. Logo te ves escribindo cartas cun remite que non é o teu para que non te interveñan a correspondencia e volves caer na conta do negro que está o asunto. É ridículo. Non atopo outra palabra para describilo máis que esa. Sinxelamente é ridículo ter que proverse de varias identidades para poder dedicarlle unhas liñas de alento a quen as necesita. O problema está en que se escribes a varias prisións do territorio nacional e, máis aínda, a persoas que teñen contacto entre si, por non amentar a quen está clasificados como FIES, van sospeitar de ti. ¡Cantas cartas devolvéronme co selo de non “consta”! ¿Non consta? A impunidade está servida. ¿E que podemos facer contra iso? Nada: enviala unha e outra vez con distintos nomes ata que a reciban. Persistir, insistir, resistir. Facer que persistan, que insistan, que resistan. Non nos queda outra, supoño. Se vises como me chegan algunhas das súas cartas, caeríaseche a alma ao chan. A miña nai mas reenvía ao estranxeiro desde fai un par de meses e, sen nin sequera abrilas, deuse conta xa da maneira en que as pechan para pescudar se llas abren. “Pobreciños”, dime: non tardou demasiado en darse conta do moito que necesitan que lles escribamos e, de feito, xa empezou a facelo. Bobadas como esa denotan situacións que non deberían de darse: ¿por que está mal visto que unha persoa poida escribir a varios cárceres? ¿por que está mal visto que unha persoa poida comunicar con varias persoas á vez? A institución sospeita de quen se compromete coa causa. “Son os que meten a droga”, deben de pensar. Vaia estupidez.
Teño a sensación de non estar a me esforzar nin o máis mínimo por abreviar en resposta pero, de todo corazón, non encontro bos motivos para iso. Por respecto a cada unha das bágoas que emborronaron as cartas que recibo; a cada un dos abrazos que a institución privoume de darlles; a cada unha das familias que se sacrifica o indecible para unha ridícula comunicación de 40 min a través dun sucio cristal; a cada unha desas cicatrices; a cada unha das enfermidades contraídas no intramuros; a cada unha das emocións, ilusións e esperanzas que o cárcere lles arrebatou… non encontro motivos para abreviar.
E se realmente apetéceche corroborar a miña perspectiva coas persoas que sufriron en carnes tales realidades, asegúroche que as mesmas estarán encantadas de compartir a súa experiencia persoal contigo. Algunhas delas atoparalas aínda en prisión, como Javier Guerrero “Gaivota” (cunha folga de fame ás súas costas de máis de 4 meses e cunha enfermidade dexenerativa que se desencadea tras un episodio sobreseído de torturas no cárcere de Zuera), Gabriel Pombo dá Silva (que leva preso desde os anos 80), José Antúnez Becerra (en idéntica situación de cadea perpetua encuberta), Noelia Cotelo (que imaxino coñecerás…), etc. Hainos tamén que seguen cumprindo condena en liberdade condicional, como é o caso de Ávila Navas, condenado desde os 80 e ata os trinta e pico, agora tamén á cadeira de rodas; ou persoas que, por sorte ou por proceso, xa cumpriron a total, como é o caso Amadeu Casellas ou de tantos e tantos expresos da COPEL (ou da non COPEL). Calquera desas persoas poderá poñerche a pel de galiña coa historia que lles tocou vivir, garántocho. Lamentablemente, faltan moitas outras persoas que se foron demasiado pronto pero, mesmo neste sentido, os non presentes tamén nos aleccionan sobre a realidade dos cárceres españois. Adxunto envíoche o testemuño de Xosé Tarrío que, por desgraza, saíu en 2005 cos pés por diante e que, a día de hoxe, é todo un referente na loita anticarcelaria.
Demasiado lles debemos porque demasiado lles quitamos.
Tócanos seguir escribíndolles. Tócanos devolverlles a confianza que o cárcere lles arrebatou: a confianza propia, a confianza social, a confianza no seu futuro. Tócanos facerlles sentir que non sobran, que non son desfeitos sociais, que aquí fóra espéraselles cos brazos abertos, que aquí fóra quéreselles como non se lles quixo dentro, que non volverán entrar. Que serán capaces diso. Que non estarán sós. Que nunca estarán sós.
A pesar diso, a Dolores nada nin ninguén lle devolverá o seu fillo.
Un abrazo,
L.